برای میدان شهری ویژگی ها و تعاریف مختلفی می توان مطرح کرد که عبارتند از:
از دیدگاه تاریخی و تعاریفی که از متون برآمده میدان شهری فضایی است،با سوابق ویژه تاریخی،یادبودها و آثاری از رخدادهای دوران گذشته شهر که چون خاطره ای محترم و مشترک برای شهروندان محسوب می شود.(ابراهیمی؛110:1388)
از نظر عملکردی فضاهای باز وسیعی که دارای محدوده ای محصور یا کمابیش معین بودند و دارای کارکردی ارتباطی،اجتماعی،تجاری،ورزشی،نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مرموز بودند میدان نامیده می شدند.(سلطانزاده؛82:1385)
میدان شهری با شبکه معابر شهری پیوند دارد و مانند مفصل های آن عمل می کند و نقطه مکث آن به شمار می رود.(نظری28:1389)
میدان فضای اصلی در شهر است که تعاملات اجتماعی در آن برقرار میگردد و عنصری کلیدی در به وجود آوردن فضای پایدار شهری است(hajjian.2009:57).
میدان فرصتی برای استراحت،اندیشهو تامل بر مضمون دیدار است(نظری،3:1390).
با توجه به تعریف هایی که در بالا ذگفته شد میدان را فضایی عمومی و قابل استفاده برای انجام فعالیت های مختلف،تحرک و توقف،به یاد آوردن خاطرات،دیدن و دیده شدن،اجرای مراسم جشن و سرور،خرید و فروش،برگزاری اجتماعات سیاسی مانند تظاهرات و گردهمایی ها تعریف می کنند.
این تحقیق در نظر دارد که با بررسی های نظریه و تیوزی های مختلف باززنده سازی میادین تاریخی(نمونه موردی:میدان توپخانه شیراز)را مورد بررسی قرار دهد.
تاریخچه شکل گیري میدان در جهان
میدان یا تجمع گروهی خانه ها پیرامون فضایی باز، نخستین کشف انسان ها در استفاده ي عملی از فضاهاي شهري به شمار می آید. این ترکیب دو مزیت مشخص را در بردارد که عبارتند از: تأمین حد اعلاي کنترل بر فضاي داخلی و کمک به مقاصد دفاعی، در واقع ترکیب میدان با به حداقل رساندن سطوح بیرونی که در معرض تجاوزات خارجی قرارمی گیرند.
وظیفه حیاتی ایستادگی در مقابل دشمن کینه جو را سهولت بخشیده است. به گفته ي کریر که میدان را نوعی حیات می خواند، میدان به دفعات بی شمار ارزش نمادین یافته و از این رو به عنوان مدلی براي احداث بسیاري از اماکن مقدسه هم چون آگورا،فروم، صومعه و صحن مسجد برگزیده شده است.
میدان ها، شباهتی به یکدیگر نشان می دهند از نوعی که در افراد یک خانواده می بینبم،اما همانند افراد خانواده های انسانی آنها نیزهریک شکل و شخصیتی از آنِ خود بروز می دهند. این امر پرداختن به آنها را سودمند و در عین حال آفرینش آنها را دشوار می سازد. میادین معروف به جاي مانده از گذشته یادآور دوره هایی اند که طراحی خوب و مناسب امري غریزي بوده و شهرها از زندگی خیابانی پرمایه اي برخورد دار می شدند.
گونه شناسی میدان های شهری
براي گونه شناسی میدان از رویکردهاي متنوعی استفاده شده است. در کتاب شهر ومیدان، پل زوکر) 1959( به بحث در مورد میدان هایی که از نظر زیبایی شناختی مطرحند و فضایی منظم و محصور را می سازند، می پردازد. براي زوکر روابط بصري و حرکتی در میدان تعیین کننده این مطلبند که میدان تمامیتی را به شکل فضا به نمایش می گذارد و یا صرفا سوراخی در بافت است.
زوکر پنج تیپ میدان شهري که از نظر بصري مطرحند را معرفی می کند
1-.میدان محصور و بسته
2-میدان جهت دار
3-میدان هسته اي- فضاي شکل گرفته اطراف یک مرکز
4-تکثري از میدان ها
5. میدان بی شکل (کارمونا،1388: 293-294)
توماس تیس اونس با نگاهی گونه شناختی، چهار نوع میدان را بررسی می کند که عبارتند از:میدانهایی با جهت نامشخص، میدان هاي با جهتی خاص، میدان با هسته متمرکز و میدان های مربوط به همthiss-Evensen) (1999.کلیف ماتین هم با تاکید بر ویژگی هاي شکلی، میدان را در انواع بسته، پیش فضا، کانونی، ترکیبی و بی کرانه بررسی می کند(1992:99 Moghtin).همچنین در رویکرد عملکرد محور میدان ها بر اساس نوع کاربري و عملکرد غالب در پنج دسته عمده تجاري، حکومتی- نظامی، فرهنگی مذهبی،ورزشی و ارتباطی تقسیم می شوند. ( پور جعفر و همکاران،30:1389).
در کل میدان ها به انواع زیر تقسیم می شوند:
میدانهای عمومی
کما بیش در همه سکونتگاهها (شهر یا روستا) میدان یا میدانچه ای عمومی وجود داشت که محل تجمع مردم بود و بعضی از فضاهای عمومی مانند عبادت گاه، آب انبار یا نهر آب و به نسبت وسعت سکونتگاه،تعدادی فضای تجاری یا بازار در پیرامون یا مجاور آن قرار داشت. سبزه میدان تهران، سبزه میدان (میدان کهنه) اصفهان و بسیاری دیگری از سبزه میدان ها در سایر شهرها در گذشته، نمونه هایی از این گونه میدانها بوده اند.
میدانهای تجاری
در شهرهای متوسط و بزرگ، به غیر از میدان عمومی شهر، یک یا چند میدان وجود داشت که کارکرد اصلی و عمدۀ آن ها تجاری بود. برخی از این میدان ها تنها به فرآورده یا کالای معینی مانند اسب، کاه گوسفند؛ میوه و غیره اختصاص داشتند. .(سلطان زاده، حسين ،فضاهاي شهري ايران)
ميدان گوسفند فروشها-نيشابور.نمونه يك ميدان تجاري
میدانهای حکومتی
معمولاً در پایتختها و شهرهای بزرگ یک میدان حکومتی وجود داشت که برای تمرینهای نظامی، سان و رژه و انجام مراسم رسمی و احیاناً مجازات مجرمان مورد استفاده قرار می گرفت. .(سلطان زاده ،حسين ،فضاهاي شهري ايران)
ميدان ارك تهران .نمونه اي از يك ميدان حكومتي
میدان های نظامی
در پایتخت و بعضی از شهرهای بزرگ و مهم، یک میدان مخصوص تمرینهای مداوم نظامی و استقرار و اقامت نظامیان ساخته می شد که متشکل از یک فضای باز یعنی محوطۀ میدان، و حجره ها و فضاهایی در پیرامون برای اقامت نظامیان و ذخیره سلاح بود. .(سلطان زاده، حسين ،فضاهاي شهري ايران)
ميدان توپخانه وبالاخانه تلگراف خانه.تهران.نمونه اي از يك ميدان نظامي
میدانهای محله ای
در هر یک از محله های بزرگ و متوسط شهرهای تاریخی، یک مرکز محله وجود داشت. این مراکز از نظر کالبدی و شکلی به دو صورت وجود داشتند. نخست به صورت یک راسته یا گذر که کمی از گذرهای دیگر در محل استقرار فضاهای تجاری و اجتماعی، عریضتر بودند. نوع دوم مرکز محله به صورت میدانچه بود. این میدانچه اغلب در محل تقاطع چند راه یا در کنار راه اصلی محله قرار داشتند (سلطان زاده، حسين ،فضاهاي شهري ايران)
ميدان محمديه نايين.نمونه يك ميدان محله اي
میدانهای ارتباطی
به غیر از میدانهای برون شهری و بسیاری از میدانهای نظامی و تجاری سایر میدانها نیز کمابیش از جنبۀ ارتباطی برخوردار بودند و اغلب در محل تقاطع یا کنار راههای مهم شهری قرار داشتند. .(سلطان زاده، حسين ،فضاهاي شهري ايران)
میدانهای ورزشی
برخی از انواع ورزشها و بازیها در بعضی اوقات در بسیاری از میدانهای عمومی و حکومتی برگزار می شد. اما در داخل یا حومۀ معدودی از شهرها، میدانهایی وجود داشت که بیشتر به انجام بازیها و مسابقات ورزشی اختصاص داشت.
