تاب آوری شهری یا urban resilience مفهومی است که در برگیرنده کیفیت از شهر است که در آن، شهر در برابر شرایط مختلف توان مقابله با مشکلات پیش رو را دارد. قبل از اینکه مفهوم تاب آوری شهری را با جزییات بررسی کنیم به تشریح مفهوم تاب آوری می پردازیم.
تاب آوری
تاب آوری در فرهنگ لغات، توانایی بازیابی، بهبود سریع، تغییر، شناوری، کشسانی و همچنین خاصیت فنری و ارتجاعی ترجمه شده است. واژه تاب آوری اغلب به مفهوم «بازگشت به گذشته» مورد استفاده قرار میگیرد. این اصطلاح در اوایل قرن 17 از ریشه لاتین «resilio» به معنی «جهش به عقب» وارد زبان انگلیسی شد. در دهه 2000 مفهوم تاب آوری به طور گسترده در شاخه کاهش خطرپذیری سوانح طبیعی به کار گرفته شد. مفهوم تاب آوری بیشتر در برخورد با ناشناختهها و عدم قطعیتها به کار برده میشود. تاب آوری قدرت گروهها و جوامع برای انطباق با فشارهای خارجی و تخریبهایی است که در نتیجهی تغییرا اجتماعی، سیاسی و…به وجود میآید.
تاب آوری شهری
تاب آوری شهری توانایی سیستمهای شهری برای پاسخگویی به تنش ناشی از سوانح و بازسازی سریع پس از آن تعریف میشود. این توانایی، ظرفیت و شرایط ذاتی سیستم را شامل میشود و جذب اثرات بحران و کنار آمدن با بلایا را تسهیل میکند. سیستمها و جوامع شهری باید قادر به مقاومت در برابر استرس و زنده ماندن، انطباق و برگشت به حالت اولیه قبل از بحران و بلایا باشند. ظرفیت و توانایی برای انجام این کار را تاب آوری شهری گویند. طبق تعریف UN-Habitat تاب اوری شهری ظرفیت سیستم شهری در جذب و بهبود سریع بعد از بحران است. در ارائه تعریف واحد از تاب آوری باید به این موارد توجه داشت:
- تاب آوری ویژگی ذاتی و پویای یک جامعه است و در کل جامعه وجود دارد؛
- سازگاری و انطباق با موقعیت جزو هستهی اصلی تاب آوری تلقی میشود؛
- تاب آوری باید به بهبود جامعه کمک نماید؛
- تاب اوری باید به گونهای باشد که پیش بینی درستی درمورد توانایی جامعه برای بهبود پس از وقوع ناملایمات ارائه دهد.
تاب آوری اجتماعی
مفهوم «تاب آوری اجتماعی» به خودی خود همان نگرانیهای مفهوم تاب آوری را دارد و به علاوه به خاطر اختلاف در تعریف اجتماع پیچیدگی خاصی نیز دارد. جوامع از محیطهای ساخته شده طبیعیف اجتماعی و اقتصادی که به طرق پیچیده بر هم تاثیر میگذارند، تشکیل میشود. همان گونه که تاب اوری میتواند در سطوح مختلف تحلیل و درک شود تاب آوری اجتماعی نیز دارای سطوحی است. تاب آوری اجتماعی عبارتست از ظرفیت گروههای اجتماعی و جوامع در بازیابی یافتن یا پاسخ مثبت دادن به سوانح. به عبارت دیگر تاب اوری اجتماعی ظرفیت جامعه را برای انطباق با تغییرات یا دگرگونیها و حفظ رفتار سازگارانه است.
تاب آوری اقتصادی
منظور از تاب آوری اقتصادی واکنش و سازگاری افراد و جوامع به طوری که آنها را قادر به کاهش خسارات بالقوه ناشی از سوانح سازد، که بیشتر بعد قابلیت حیات اقتصادی جوامع را نشان میدهد. شاخص سطح درآمدی در این بعد مورد نظر قرار گرفته است. درآمد تعیین کنندهی معیارها و سطح زندگی افراد و خانوارها است. همچنین تاب آوری اقتصادی به عنوان توانایی جامعه برای سازگاری اجتماعی و اقتصادی که در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارد تعریف میشود. این تاب آوری دارای دو مولفه است: ظرفیت جامعه برای بازگشت به شرایط اقتصادی پیش از حادثه و دوم ظرفیت جامعه برای کاهش در معرض خطر قرار گرفتن حوادث و مخاطرات آینده است چه در واکنش به وقوع سانحهای که تجربه کرده است و چه در پیش بینی وقوع حادثهای که هنوز تجربه نکرده است.
تاب آوری کالبدی
ارزیابی واکنش جامعه و ظرفیت بازیابی بعد از سانحه نظیر پناهگاهها، واحدهای مسکونی، تسهیلات سلامتی و زیرساختی مثل خطوط لوله، جادهها و وابستگی آنها به زیرساختهای دیگر میشود. بعد کالبدی با شاخصهای ساختمانی، زیزساختها، کاربری اراضی و پدافند غیرعامل تعریف شده است. آنچه از کالبد شهر که دچار خرابی و آسیب بیشتری میشود ساختمانها و زیرساختهای شهری میباشند، به طوری که مکان یابی آنها در مناطق پرخطر، تراکم ساختمانی، کیفیت و انواع ساختمانها در میزان و شدت خسارتها موثراند.
