از شروع برنامه ریزی شهری به صورت کنونی، همیشه یک تفکر و یک سبک، غالب نبوده و برنامه ریزی شهری انواع مختلفی دارد. برای آشنایی با انواع برنامه ریزی شهری باید به سیر روند اندیشه های مطرح شده و غالب در طول زمان در این رشته بیاندازیم.
از اوایل دهه 1960 سعی شد برای برنامه ریزی یک چارچوب مشخصی تعریف شود ولی این کار عملا ممکن نشد. گستره ی گسترده ی برنامه ریزی را نمی توان در یک چارچوب برای همه رشته ها بیان کرد. به هر روی، بحث ما در اینجا در مورد انواع برنامه ریزی شهری است. برای بررسی انواع برنامه ریزی شهری ما ابتدا باید برنامه ریزی سنتی که از قبل از جنگ جهانی دوم نیز بوده را مورد بررسی قرار دهیم سپس نظریه های غالب بر برنامه ریزی شهری را در شش قسمت بخش بندی می کنیم.
برنامه ریزی سنتی
برنامه ریزی سنتی ( traditional planning )، خاستگاه رشته برنامه ریزی کنونی است. مسلما این بدین معنی نیست که برنامه ریزی شهری از این تاریخ شروع شده، برنامه ریزی شهری سبقه ای به وسعت تاریخ شهرها دارد ولی برنامه ریزی شهری نوین در این تاریخ و با نظریه برنامه ریزی سنتی به وجود آمده است.
برنامه ریزی سنتی، یکی از انواع برنامه ریزی شهری است که در آن رویکرد برنامه ریزی، کالبدی و طراحی محور ( design oriented ) است. این رویکرد بر طراحی از طریق فرم و کارکرد تاکید دارد. تمرکز آن نیز بر ویژگی های زیبا شناختی محیط فیزیکی است.
یکی از روش های قدیمی برنامه ریزی، روش پاتریک گدس است. این روش به ” پیمایش، تحلیل، برنامه ” شهرت دارد. در این روش مشاهده پدیده، قدم اول برنامه ریزی است. این روش به عنوان روش علمی هم اکنون نیز شناخته شده و معتبر است. این روش، روش اصلی کسب علم در تفکر اثبات گرایان یا انگاره پوزیتیویسم منطقی است.
دو جریان اصلی برنامه ریزی سنتی شامل کل نگر تجربی و دستداد علمی است.
کل نگر تجربی
از سال 1900 تا 1935 میلادی تفکر غالب برنامه ریزی شهری بود و بر شیوه برنامه ریزی گدس تاکید داشت. این شیوه برنامه ریزی به سمت نظریه های تجربه گراها و پراگماتیسم ها نزدیک می کرد. تاکید این روش، بر برنامه ریزی فرد بود به این صورت که یک شخص با مشاهده و دانش خود، بهترین گزینه برای برنامه ریزی است و برای مشارکت مردمی و نظر آنان اعتباری قائل نمی شد. برنامه ریزی در این نظریه امری از بالا به پایین بود.
دستداد علمی
از سال 1935 تا 1950 میلادی تفکر غالب در برنامه ریزی شهری بود.این رویکرد نخستین آزمایشگری در جهت برنامه ریزی و تصمیم گیری علمی در میان دولت های غربی در واکنش به رکود بزرگ بعد از جنگ جهانی دوم دلالت دارد. تاگ ول و مانهایم، دو نظریه پرداز برجسته این نظریه، جامعه را یک توسعه ارگانیک تلقی میکردند. در این رویکرد، برنامه ریزی شهری به عنوان نهادی شدن دیوان سالارانه قدرت اجتماعی تلقی می گشت.
ادامه دارد….
بسیار عالی دکتر جان