مدل در جغرافیا

مدل تمثالی است ایده آل که بر طبق دنیای واقعی ساخته می شود تا پاره ای از صفات خاص آن را نشان دهد؛  مهم ترین مشخصات مدل به شرح زیر است:

• انتخابی بودن اطلاعات و حذف اطلاعات کم اهمیت تر
• ساده و جامع بودن مدل
• توجه به ارتباطات در انتخاب اطلاعات با اهمیت تر
• توانایی پیشنهاد فرضیه های جدید و فرموله کردن آنها
• ایجاد ارتباط بین سطوح نظری و مشاهداتی
• توانایی اختصار حداکثر داده ها

* تمام قوانین مدل هستند ولی تمام مدل ها قانون نیستند. (حکمت نیا، موسوی، 1385)

محقق در تحقیق خود به دنبال شناسایی متغیر ها و چگونگی رابطه آنها با یکدیگر است؛ از همین رو بر اساس بررسی های اولیه و نیز مطالعه ادبیات تحقیق، اقدام به تعیین متغیرهای مورد مطالعه کرده، آنها را فهرست بندی می نماید و به ساختن مدل می پردازد. (حافظ نیا، 1389 : 122)

سرآغاز مدل در جغرافیا

نظریه مکان کشاورزی اولین بار در سال 1826 به وسیله یوهان هنریک فن تونن در آلمان انتشار یافت. این نظریه، در کنار نظریه مکان مرکزی والتر کریستالر که در سال 1933 انتشار یافت، منبع الهام سایر نظریه های مکانی قرار گرفتند. دو نظریه فوق، در کنار نظریه آلفرد وبر که در سال 1909 به چاپ رسید زمینه را برای پیدایش مکتب سازمان فضایی هموار ساختند. (شکویی،1373)

فرد کورت شیفر، اقتصاد دان آلمانی در سال 1953 با ارائه مقاله معروف خود تحت عنوان “استثنا گرایی در جغرافیا” موضع ریچارد هارتشورن در مورد افتراق مکانی را به شدت زیر سوال برد و عنوان کرد جغرافیا اساسا از علوم قانونمند است.(پوراحمد، 1386) نگرش سیستمی و علمی به جغرافیا به عنوان علم پراکندگی، جغرافیا را بیش از پیش به علوم ریاضی وابسته کرد و اینگونه بود که روش های کمی و آماری وارد جغرافیا شد که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می کنند. (شکویی،1373)

ریچارد چورلی و پیتر هاگت در سال 1967 ، با انتشار کتاب ” مدل های جغرافیا” از کاربرد و عملکرد مدل در جغرافیا ستایش می کنند. پیتر هاگت معتقد است دنیای واقعی خیلی پیچیده است، از همین رو جغرافیا دانان برای سهولت در مطالعه به ساختن مدل ها پرداخته اند. از دیگر پیشگامان استفاده از روش های کمی در جغرافیا، می توان به برایان بری اشاره کرد که با این روش ها به تحلیل الگوهای سکونتگاهی پرداخت. اساسا علم جغرافیا بعد از انقلاب کمی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد از شیوه سنتی خارج شد و با رواج کامپیوتر در سال 1960 در غرب نوعی برنامه ریزی سیستمی بر پایه مدل به وجود آمد. (حکمت نیا، موسوی، 1385)

ویژگی های مدل

یکی از مهم ترین ویژگی های مدل، انتخابی بودن اطلاعات است، به این معنی که نکات و ویژگی های مهم که اصطلاحا به آنها ” قلب داده ها “می گوییم، را انتخاب کرده  و مطالب کم اهمیت را حذف می کند.

اگر به صورت خلاصه بخواهیم سه ویژگی مهم مدل ها را نام ببریم از ویژگی های زیر یاد می کنیم:

الف: داشتن پایه نظری

ب: انطباق با واقعیت

ج: پویایی

توصیف رفتار سیستم و شرایط فعلی سیستم، همچنین پیش بینی وضعیت آینده سیستم از اهداف مهم مدل های برنامه ریزی شهری به شمار می آیند.

 

برگرفته از کتاب مختصری از تکنیک ها و مدل ها در برنامه ریزی شهری نوشته علی گودرزی