با سلام، در این رشته مقالات قصد داریم به اختصار سیر روند شهرنشینی در ایران را مورد بررسی قرار بدهیم. پس با ما باشید با سیر روند شهرنشینی در ایران قسمت اول:
در طول تاریخ، پس از انقلاب کشاورزی، ایجاد شهرها را دومین انقلاب بزرگ در فرهنگ انسانی می دانند. به طور کلی چهار نظریه برای ایجاد شهر ها مطرح است:
1- نظریه هیدرولیک و منابع طبیعی:
هیدرولیک یا نظریه آب، به این اشاره دارد که شهرهای نخستین در کنار رودخانه ها شکل گرفتند. در این نظریه عامل طبیعت که همان آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز است، پایه اصلی شکل گیری شهرهاست. به بیان ساده تر این نظریه بر این باور است که آب کافی، هوای مناسب و خاک حاصلخیر مهم ترین و کلیدی ترین جنبه ی یک مکان برای سکونت بوده است و شهرهای نخستین در چنین نواحی به وجود آمده است.
2- نظریه مازاد اقتصادی و بازار:
در این نظریه ایجاد شهر معلوم نیاز انسان به تبادل کالاست. انسانِ نخستین، برای مازاد تولیدش به بازاری برای فروش نیاز داشت و برای تهیه اقلام ضروری زندگی که نمی توانست تهیه کند نیز مکانی برای خرید. در باور نظریه پردازان این ایده این مکان یا بازار، بدون شهر محقق نمی شد و شهر بر پایه نیاز انسان به چنین مکانی شکل گرفته است.
3- نظریه دولت – قدرت:
طرفداران این نظریه، بر این باورند که شهر های نخستین برای حفظ امنیت ساکنانشتان تشکیل شده اند. ایجاد دولت و پایه ریزی قدرتی برای حفاظت از یکدیگر در اجتماع انسانی، انسان را به سمتی برده است که ناگزیر شهر را ایجاد کند.
4- نظریه جهان بینی و تحولات اجتماعی
در این نظریه، صاحب نظران معتقدند، شهر یک روند تکاملی در نسل بشر است و ایجاد آن هیچ ربطی به نظریه های بالا ندارد یا حداقل عوامل بالا را در ایجاد شهر عوامل درجه یک نم دانند. ایجاد شهر را اتفاقی می پندارند که باید در روند تکاملی گونه انسان رخ می داده و داده است؛ مانند یاد گرفتن انسان به صحبت کردن.
تمامی نظریه های بالا تا حدودی می توانند درست باشند و نمونه هایی برای رد آنها نیز می توان عنوان کرد. با این وجود وقتی که هنوز مشخص کردن قدیمی ترین شهر جای سوال دارد و شبه برانگیز است، صحبت کردن در مورد چگونگی شکل گیری آن نیز دارای دشواری و بحث های فراوانی است. حالا که سخن از قدیمی ترین شهر بیان شد لازم به ذکر است که در حال حاضر دیگر این نظریه که اریحا و چتل هویوک قدیمی ترین شهر های جهانند از اعتبار خارج است.
قبل از رفتن به سراغ شهرنشینی در دوره های باستان ایران زمین، سه سبک شهرنشینی در دوره باستان در منطقه متمدن آن دوران را بررسی می کنیم. ( برای کنکور ارشد نیز بسیار مهم است )
ایران، مدیترانه، بین النهرین
الف: شهرنشینی در بین النهرین : شهرنشینی در این منطقه تحت تاثیر شرایط جغرافیایی و مستعد کشاورزی بود. حکومت در بین النهرین در سرزمینی نسبتا محدود و کلا در شهر و فضای پیرامونی آن شکل می گرفت. در حقیقت شهر و حکومت همدیگر را توجیه می کردند.
ب: شهرنشینی در ایران: شهر در ایران باستان مظهری از وحدت قومی بود. شهر فلسفه وجودی خود را در نظام سرزمینی با امپراطوری و با حکومت دودمانی پیدا می کرد که بیشتر در خشکی ها با دسترسی به پسکرانه های سرزمین به حیات خود ادامه می داد.
د: شهرنشینی کناره دریای مدیترانه: شهرنشینی در این شهرها، مبتنی بر نوعی مردم سالاری اشرافی بود که بقا و توسعه آن مدیون موقعیت تجاری آن بود.
به طور خلاصه شهرنشینی در بین النهرین از شرایط جغرافیایی، در ایران از نظام های حکومتی و در مدیترانه از شرایط اقتصادی تاثیر می پذیرفت.
بسیار عالی